Versie: 26 november 2025
In mijn onderzoek staat de narratieve interactiecyclus centraal. Hier volgt een beknopte toelichting op de processen die hierbij annex zijn. Inhoudelijk komen ze later uitgebreider aan de orde.
Bij het narratief onderzoek kunnen we vier hoofdelementen onderscheiden, nl. a) de narratieve identiteit van de mens, b) de wijze waarop de mens verhalen vertelt (presentatie), c) zijn sociale leefwereld en d) de wijze waarop de sociale leefwereld narratieve informatie verspreid. Deze hoofdelementen vormen een samenhangend geheel en maken deel uit van de zgn. narratieve interactiecyclus.
Het begrip interactie geeft aan dat er een voortdurende wisselwerking bestaat tussen de genoemde elementen ( (o.a. Ricoeur en Heinich1). Narratieve informatie gaat van de mens naar zijn sociale leefwereld en vice versa.
De identiteit van een mens wordt mede gevormd door zijn zgn. narratieve disposities (eigenschappen) die deel uitmaken van zijn stabiele persoonskenmerken. Deze disposities vormen een persoon en liggen behoorlijk vast, hoewel o.a. Noble2 erop wijst dat ze wel evolutionair van aard zijn. Dat betekent dat de mens in staat is zich aan te passen aan zijn omgeving. Voorbeelden van disposities zijn o.a. cognitie (o.a. het symbolisch denken), geheugen, sociaal-emotionele behoeften, taalvermogen, motivatie en het vermogen tot betekenisverlening.
Een mens staat in permanent contact met zijn omgeving. Een van de contactvormen is het vertellen. Heinich noemt dat presentatie. Bij deze presentatie spelen de genoemde disposities een belangrijke rol, want hierdoor zijn we in staat tot narratieve handelingen. In zijn contact met de wereld laat de mens zichzelf zien (identiteit), verleent betekenis en maakt hierbij gebruik van zijn geheugen, taal, motivatie, verbeelding en komen zijn sociaal-emotionele behoeften naar voren. Bij het presenteren put de mens uit het verhalenrepertoire dat hij tot zijn beschikking heeft. Narratieve handelingen worden mogelijk gemaakt door de narratieve competentie van de mens. Hierdoor is de mens in staat zichzelf, de ander en zijn leefwereld narratief te begrijpen d.w.z. als een als ” een samenhangend “verhaal”. De narratieve competentie is een combinatie van disposities, vaardigheden, gedrag en handelen in de vorm van vertellen en/of schrijven, en ook door luisteren en of lezen of door andere vormen van narratieve expressie.
Het volgende element is zijn (sociale) leefwereld. De wereld is divers, voortdurend in beweging en ontwikkeling. Dat wordt ook wel evolutie genoemd, hoewel dat niet betekent dat er altijd sprake is van een positieve ontwikkeling. De sociale leefwereld wordt gekenmerkt door een heel scala van verhalen.
De sociale leefwereld wil zijn verhalen aan de man brengen. Ze heeft hiervoor een enorm verhalenrepertoire tot beschikking, maar maakt hier vaak selectief gebruik van. De verhalen geven o.a. aan hoe we de wereld moeten verstaan en wat van ons wordt verwacht. Heinich heeft deze fase “het toeschrijven” genoemd. Het begrip toeschrijven duidt op het interpreteren, duiden van de (morele) boodschap.
“De macht van het woord” bepaalt welk verhaal dominant is binnen een bepaalde context of hoe hiernaar wordt gestreefd. Vertegenwoordigers van de samenleving maken hierbij gebruik van de narratieve infrastructuur. Tot deze infrastructuur behoren informatiedragers, zoals (sociale) media, programma’s , boeken en artikelen, beleidsstukken, literatuur, gerechtelijke uitspraken monumenten enz. enz. De informatiedragers vertellen een verhaal, een narratief, hoewel ze dat meestal niet zo noemen. De “verhalen” bevatten immers boodschappen, informatie die gericht is op het beïnvloeden van individuen en indirect ook van de sociale leefwereld. Informatiedragers zorgen voor beïnvloedingsprocessen. Mensen geven betekenis aan de ontvangen verhalen van de sociale leefwereld en de cyclus start opnieuw.
1 Heinich Nathalie – Interview met Peter Giesen. Volkskrant 7 dec. 2019; Interview met Sterre Houte de Lange. Sociale Vraagstukken 3 januari 2020; Paul Verhaege: boekenblog 11 over Heinich- Wat onze identiteit niet is. 14 maart 2020; Nacht van de sociologie. Interview – Jan Willem Duyvendak
2 Noble Dennis. Dance to the Tune of Life Lecture. You Tube 20 dec.2016
Schematisch kunnen we het bovenstaande als volgt weergeven:
[