Versie: 25 november 2025
Ik beperk me in mijn onderzoek tot vier samenhangende aspecten nl. a) de verhalende mens b) de wijze waarop de mens zijn verhalen vertelt c) de verhalen van de leefwereld en d) de wijze waarop de leefwereld zijn verhalen vertelt.
Tussen deze onderdelen bestaat een nauwe samenhang, zoals de Franse filosofe Heinich1 terecht stelt. Dit noem ik “de narratieve cyclus”. Wanneer de samenhang en harmonie ontbreekt in verhalen botsten de narratieven en ontstaat er disharmonie, aldus Heinich. De verhaallijnen sporen niet meer en gaan uiteenlopen met alle gevolgen van dien. Narratieven kunnen ontwikkelingen beïnvloeden en veranderingen komen terug in verhalen. In de huidige tijd is dit het geval, maar de geschiedenis van de mensheid is een toonbeeld van veranderende narratieven. Het is steeds de vraag welk narratief de boventoon gaat voeren.
De “strijd der narratieven” zorgt ook voor dynamiek en ontwikkeling. De sociale wereld verandert en dus ook zijn verhalen. Een verhaal is nooit statisch, maar wordt steeds opnieuw verteld met mogelijk andere accenten en inhouden. Verhalen zijn even meerduidig, (polyfoon) als mensen divers zijn en leefgemeenschappen van elkaar verschillen. Ook de presentaties van mensen en het verhalenrepertoire van de samenleving kunnen zeer gedifferentieerd zijn.
Het object van mijn onderzoek is dus de “narratieve cyclus” en zijn elementen. Ik gebruik hiervoor het volgende kader:
- De methodiek van het narratief onderzoek. Hierbij staat het onderzoek zelf centraal en de onderzoeksprocessen.
- Onderzoek naar de verhalende mens (o.a. zelfconcept; zelfbeeld; de narratieve identiteit, narratieve disposities als taal, sociale cognitie, emoties, geheugen, verbeelding en motivatie). Verhalen worden ook wel mentale simulaties van het leven zelf genoemd (Kurtz). Op deze wijze brengen we de wereld in kaart, leggen we verbinding met onze leefwereld. Door middel van verhalen evalueren we permanent onze leefwereld. Kloppen ze nog met onze eigen referentiekaders? Het narratief zorgt ook voor we een zekere distantie tot onze ervaringen. Een verhaal is immers niet hetzelfde als de ervaring zelf.
- Onderzoek naar de wijze waaropde mens zijn verhalen vertelt. Dit wordt door Heinich ook wel presentatie genoemd. Als mens houden we er een meer of minder gedifferentieerd verhalenrepertoire op na. Het verhaal is een handeling, want er gebeurt wat. Een verhaal of narratief is nooit af, want we interpreteren de wereld steeds opnieuw en daarmee wordt het verhaal aangepast. De verhalen worden steeds opnieuw verteld naar gelang de inzichten veranderen of er andere betekenissen aan worden gegeven. Nieuwe ervaringen en gebeurtenissen leiden naar nieuwe verhalen.
- De leefwereld en zijn collectieve verhalen (o.a. de sociaal-maatschappelijke wereld waarin de mens leeft en/of heeft geleefd). Gemeenschappelijke verhalen zorgen o.a. voor sociale binding, creëren een gedeelde mening. Naarmate de leefwerelden diversen zijn, gaan de narratieven uiteenlopen. Niet voor niets spreekt Philipp Blom van een een “dicht weefsel van verhalen”dat ons omringt.
- Onderzoek naar de wijze waaropde leefwereld zijn verhalen vertelt (het verhalenrepertoire vanuit de samenleving (o.a. het verhaal dat aan de man wordt gebracht door belanghebbenden. In feite hebben we hier te maken met een enorme “verhalenindustrie¨. Alle maatschappelijke organisaties, elk orgaan, alle media, elk beleid, elke politieke partij en elke maatschappelijke groepering proberen de mensen te beïnvloeden met hun narratieven. Wanneer mensen hun verhalen gaan doorvertellen, is de cyclus rond.
Op deze wijze zien we een fascinerend onderzoeksterrein opdoemen. De onderzoeksbronnen zijn legio. Van kleine, biografische verhalen tot wetenschappelijke publicaties, journalistieke verhalen, beleidsnota’s, literatuur enz. Relevant zijn hun narratieve elementen.De onderwerpen zijn zo veelvuldig en divers dat ik me beperk tot de thema’s die mijn interesse hebben.
1Heinich Nathalie – Interview met Peter Giesen. Volkskrant 7 dec. 2019; Heinich Nathalie- Nacht van de sociologie. Interview – Jan Willem Duyvendak