Versie: 07 maart 2025
Het verhalenrepertoire van de samenleving is zeer divers van aard. Bohlmeijer[1] en Sools[2] maken hierbij een onderscheid tussen de “grote en kleine” verhalen.
De “grote” verhalen geven antwoorden op existentiële levensvragen en bieden een universele oriëntatie, mede gebaseerd op religie en/of politieke en/of culturele normen. Het gaat o.a. om vragen, zoals “wie ben ik? Wie wil ik zijn als persoon? Wat is de zin van het leven en wat maakt mijn leven zinvol? Welke keuzes moet ik maken gezien mijn overtuiging en mijn beeld van de wereld? Is er leven na de dood?
Het christendom, de islam, maar ook het kapitalisme of het marxisme e.d. pretenderen antwoorden op deze vragen te geven. Met name religieuze verhalen zijn samenhangende narratieven met een begin- en een eindtijd. Het zijn normatieve verhalen die fungeren als “canons”. Er wordt geoordeeld of je wel of niet goed hebt geleefd en geven uitzicht op: het goede leven na de dood”. Ze geven betekenis aan het lijden, aan het martelaarschap.
Grote verhalen hebben ook veel invloed op onze cultuur gehad doordat ze weergegeven zijn in historische teksten[3]. Zo werd informatie snel doorgegeven en verspreid. Hieruit zijn grote organisaties voortgekomen, zoals kerken e.d.
Het zijn niet alleen religieuze verhalen die krachtige narratieven zijn, maar ook o.a. klassieke verhalen, zoals de Ilias en Odysseus. Het zijn historische narratieven, die o.a. vertellen dat adeldom verplicht, deugden benoemen of het schoonheidsideaal weergeven. Ook het geschreven recht heeft veel invloed gehad, aldus Lendering.
De grote verhalen zijn nogal statisch en gesloten van karakter. Ze verklaren waarom zaken zich ontwikkeld hebben volgens een oorzakelijk verband. De gebeurtenissen waarop de verhalen zich beroepen spelen in de verleden tijd. De verhalen kenmerken zich door een hoge vertelbaarheid en weten door hun narratieve technieken het publiek te raken. Vaak is er sprake van één actieve verteller, die alwetend is. Het plot is sluitend en open eindes worden vermeden. De context wordt vaak niet van belang geacht. Het gaat om de morele boodschap.
Voor het dagelijks leven spelen “zgn. kleine” verhalen een belangrijke rol, omdat hierdoor meningen, oriëntaties, beelden, referentiekaders en levensverhalen ontstaan, aldus Sools. Persoonlijke ervaringen maken vaak deel uit van de verhalen. Ze worden vaak belangrijker geacht dat statistische, abstracte, wetenschappelijke gegevens. Een slechte ervaring met een type auto heeft veel meer invloed dan het feit dat er honderdduizend rondrijden zonder problemen. Een persoonlijk verhaal is vaak incompleet en de feitelijke argumentatie ontbreekt nogal eens, maar daar trekt het verhaal zich weinig van aan. De verhalen hebben vaak geen duidelijke structuur of sluitend plot. De gebeurtenissen hebben zich afgespeeld in het leven van de verteller of spelen in de actualiteit of worden verwacht. De verhalen zijn ingebed in een lokale context en dus niet universeel van karakter. De luisteraars vertellen vaak mee en spelen actief in op de vertelling, zodat de ervaringen worden gedeeld en in feite sprake is van een co-vertelling.
De verhalen hebben wel kracht en zijn, in elk geval, voor de verteller belangrijk. Het gaat om het leven zelf, met alle onzekerheden van dien. De analyse van deze verhalen geven zicht hoe betekenis wordt gegeven en hoe het gedrag van de verteller is beïnvloed (Bohlmeijer).
Schematisch samengevat:
| Grote collectieve verhalen | Kleine persoonlijke verhalen |
| Statisch, gesloten temporele en causale orde Zekere en constante morele positie Gebeurtenissen in de verleden tijd Hoge vertelbaarheid Een persoonlijke ervaring van één actieve verteller Los van de context Moreel geladen Minder procesmatig, sluitend plot Alwetende verteller | Eventuele, onzekere organisatie Onzekere, fluïde en dynamische positie Afgespeelde verhalen, een mogelijke, toekomstige of nog aan de gang zijnde gebeurtenis Lage vertelbaarheid Een gedeelde ervaring van meerdere co-vertellersInbedding in een lokale context. Het gaat om het leven zelf Procesmatig; geen sluitend plot Geen alwetende verteller |
[1] Bohlmeijer E.T.- Eudaimonia. Voer voor psychologen. Pleidooi voor een heroriëntatie van de geestelijke gezondheidszorg. Oratie 12 januari 2012 van Universiteit van Twente
[2] Sools Anneke, De ontwikkeling van narratieve competentie. Bijdrage aan een onderzoeksmethodologie voor de bestudering van gezond leven. Proefschrift 2010. Universiteit voor Humanistiek, Utrecht
[3] Lendering Jona. Invloedrijke antieke teksten. Inspiratie en invloed. You Tube, 31 dec. 2021